‘Iemand op school wist dat ze een olympische medaille had gewonnen.’

Hong Zhao: bijzondere plaats in de sportgeschiedenis

Peter van der Meeren

In de SPORTWERELD #97 schreef Ernest Verhees een recensie van het proefschrift Who can represent the nation? Migration, citizenship and nationhood in the Olympic Games van Joost Jansen over de nationaliteit van deelnemers aan de Olympische Zomerspelen van 1948 tot 2016. In zijn boek verschafte Jansen meer inzicht in de discussie over deelname van gemigreerde atleten aan internationale sportwedstrijden. Verhees plaatste daarbij een overzicht van de achttien atleten die in die periode voor Nederland en een ander land uitkwamen op de Spelen. Ik wil hier een bijzondere sportvrouw aan toevoegen: Hong Zhao.

Hong Zhao poseert in 1988 in het Olympisch stadion van Seoul. Fotograaf: onbekend.

Hong Zhao kwam in 1966 ter wereld in DanDong (vroeger Andong), een miljoenenstad vlakbij de grens van China met Noord-Korea. Als volleybalster bereikte ze het nationale team en deed mee aan de Olympische Spelen van 1988 in Seoul. Regerend wereldkampioen China moest zich daar tevreden stellen met de bronzen medaille.

Zhao mocht vervolgens in het buitenland gaan volleyballen en koos voor een aanbieding van de Nederlandse topclub Avéro uit Sneek. Daar bleef ze, inmiddels getrouwd en moeder van drie kinderen, wonen en kwam na enkele knie-operaties in aanraking met zitvolleybal. De na haar huwelijk genaturaliseerde Zhao werd geselecteerd voor het Nederlands team, waarmee ze uitkwam op de Paralympische Spelen van Rio de Janeiro. Dat is in de olympische geschiedenis niet eerder vertoond: een sporter die voor twee landen is uitgekomen op de Olympische en de Paralympische Spelen. En inmiddels volleybalt haar nu 20-jarige dochter Lisan in de eredivisie.

Het sportinternaat
Lisan mocht als kind van Hong Zhao en haar man Bauke Siemonsma zelf kiezen welke sport ze wilde beoefenen. Zhao had die keuze niet. ‘Ik kom uit een familie met, voor Chinese begrippen, lange mensen. Er werd van overheidswege bepaald dat ik moest gaan basketballen of volleyballen. Ik koos voor volleybal, want basketbal vond ik te agressief. Toen ik zes jaar werd, moest ik voor een half jaar naar een sportinternaat. Half vijf ’s ochtends van bed, trainen, naar school en weer trainen.’[1] Hong accepteerde dat ze haar ouders en twee broers maandenlang tijd niet zag. ‘Ik had de zekerheid dat ik goed verzorgd werd. We waren thuis arm, het eten was op de bon, dus was het wel handig dat een opgroeiende meid, met honger, werd gevoed door de staat.’

Hong Zhao was dertien toen ze het provincieteam bereikte. Er volgde een verhuizing van 600 kilometer en het aantal trainingen werd opgevoerd. ‘Ik was 1 meter 73. Dat vonden de sportdirecteuren niet de goede maat, maar ineens groeide ik door naar 1 meter 80 en werd ik overgeheveld naar Jong China. Ik moest het hebben van mijn inzet en ambitie. Ik wilde beroemd worden, wat van de wereld zien.’ Maar Zhao wilde ook de top bereiken om haar familie wat luxe te verschaffen. ‘Als ik international werd, verdiende ik voor hen voedsel en een groter huis. Tijdens een toernooi in Japan mochten we iets voor de familie kopen. Ik koos voor een koelkast, een Philips. Die werd per trein en boot naar onze stad vervoerd. Mijn ouders waren een van de eersten in de stad die een koelkast kregen. Van vele straten verderop kwamen mensen naar dat ding kijken.’ Zhao bereikte in 1986 het nationale team, waar haar de positie van midaanvalster ten deel viel. ‘We werden hard aangepakt, maar geslagen ben ik nooit.’

De Spelen van Seoul
Zhao durfde eerst niet aan de Spelen van Seoul te denken, ‘want mijn concurrente was tien centimeter groter’. Maar Zhao beschikte over een imponerende sprongkracht. ‘Ik kon na twee stappen negentig centimeter van de grond komen.’ Ze werd geselecteerd voor de Spelen van 1988, waar China de olympische titel verdedigde na vijf gewonnen wereldtitels op rij. ‘De sportdirecteur zei dat we het goud al in de tas hadden.’ Maar het ging gruwelijk mis voor de Chinese vrouwen. In de halve finale struikelden ze over Peru. ‘De coach was te “goed” voor de routiniers die alles al hadden gewonnen en geen discipline meer hadden.’ Voor het team restte er na de zege in de ‘troostfinale’ op Cuba niet meer dan brons. ‘Op het podium kon er bij niemand van ons een lachje af. We hadden gefaald. Toen we terugkwamen op het vliegveld van Peking werd ons gevraagd om door de achterdeur te vertrekken.’

De Chinese volleybalselectie onderging een renovatie. Hong Zhao was een van de negen speelsters die mochten vertrekken. Ze kende Wuqiang Pang, ex-bondscoach van het Nederlands vrouwenteam, die ook bij de toenmalige topclub Avéro Sneek had gewerkt. ‘Ik kon daarheen, op voorwaarde dat ik zelf alle papieren regelde.’ Uitgerekend tijdens het studentenprotest op het Plein van de Hemelse Vrede, in het voorjaar van 1989, moest Zhao naar Peking om haar documenten in orde te maken. ‘De halve stad was afgesloten. Ik heb een ambtenaar voor omgerekend 150 euro moeten omkopen om de benodigde stempels te verkrijgen.’

Volleybal in Sneek

In december 1989 arriveerde Hong Zhao in Sneek. Ze was de taal niet machtig, haar knieën speelden op en ze kon niet wennen aan een ander spelsysteem. ‘Mijn ploeggenotes wisten volgens mij niet eens dat ik olympisch brons had gewonnen. Ze gaven mij het gevoel dat ik nooit iets goed deed. Als we verloren hadden, kreeg ik de schuld. Ik had zelfs het idee dat ze mijn manier van douchen verkeerd vonden.’ Na anderhalf jaar eredivisie stopte Zhao, mede omdat twee knie-operaties geen soelaas boden. ‘Er is zelfs kraakbeen van mijn ribben gehaald om in mijn knieën te plaatsen, maar het is nooit goed gekomen. Maar ik was ook zo teleurgesteld in veel mensen, dat ik tien jaar lang niet in een sporthal ben geweest.’

Maar toch bleef ze in Sneek, waar ze Bauke Siemonsma had leren kennen. In 1993 trouwden ze. Er werden drie kinderen geboren: Kevin, Stephan en Lisan. Toen in 2004 op hun school een ‘olympische dag’ werd georganiseerd, werd Jan Posthuma – winnaar van olympisch goud in 1996 – gevraagd om daarvoor de vlam te ontsteken. Iemand op school wist echter dat ook Zhao een olympische medaille had gewonnen. Of zij haar beroemde stadgenoot wilde helpen? ‘Maar dan moest wel die medaille mee. Ik heb daar op zolder flink naar moeten zoeken, maar het was het waard. Ik durfde die medaille toen pas goed te bekijken en heb op school een prachtige dag beleefd.’ Die positieve ervaring zorgde er mede voor dat ze weer in de volleyballerij belandde. ‘Ik hielp mee bij trainingen voor kinderen.’

Zitvolleybal in Rio
Tijdens een van de bezoekjes aan de Sneker sporthal zag Zhao een tiental zitvolleyballers met een gemengd team trainen. Haar nieuwsgierigheid was gewekt. Het Sneker FDS (Fit Door Sport) speelde in de eredivisie en twee speelsters, Maria Poiesz en Aletta Adema, wonnen met Oranje in 2004 zilver op de Paralympische Spelen. Zhao nam de uitnodiging aan om het eens zittend te proberen en was meteen verkocht. ‘Staand volleybal is leuker, maar ik had geen keuze. Zitvolleybal is ook prachtig, al had ik in het begin wel altijd een zere kont, ha ha.’ Desondanks maakte Zhao indruk met haar snelheid, inzicht en bevlogenheid en werd ze gevraagd om uit te komen voor het Nederlands team. In de aanloop naar de Paralympische Spelen van 2016 in Rio de Janeiro was ze van waarde, ook al waren er regelmatig ‘problemen’ rond de zogeheten wedstrijdkeuringen. ‘Mijn knieën zijn zo goed als versleten, maar niet voldoende om volledig “gehandicapt” verklaard te worden. Daarom kon ik niet altijd meespelen.’

Hong Zhao zet de bal op tijdens de EK-zitvolleybalmatch tegen Rusland op 11 november 2015. Foto: Henk Jan Dijks.

Desondanks bereikte Zhao met Nederland de Paralympische Spelen, waar het besef kwam dat ze historie schreef. ‘Voor twee landen meedoen aan de Olympische Spelen en de Paralympische Spelen: dat is uniek.’ Op 49-jarige leeftijd dwong ze haar plaats in de geschiedenisboeken af. Toch verliet Zhao Rio met gemengde gevoelens, want Oranje presteerde teleurstellend. Weliswaar werd Canada met 3-0 verslagen, maar tegen Oekraïne werd een 2-0 voorsprong verspeeld. Tegen het gastland werd voor de ogen van 5500 fanatieke toeschouwers een kansloze nederlaag geleden: 18-25, 15-25, 21-25. Na de eerste ronde kon de ploeg naar huis. ‘Een verschrikkelijke afknapper’, aldus Zhao, die als spelverdeelster er niet van overtuigd was te kunnen rekenen op het volledige vertrouwen van de bondscoach. ‘Ik had het gevoel dat ik geen enkel foutje mocht maken.’

Hong Zhao weigerde de handdoek te gooien. In dienst van het Nederlands zitvolleybalteam probeerede ze de Paralympische Spelen van Tokio te bereiken. Dat mislukte. Zhao droeg tijdens de jacht op het olympisch ticket voortdurend de vrees met zich mee om een speelverbod te krijgen. ‘Het was te gek voor woorden. Mijn medisch dossier laat aan duidelijkheid niets te wensen over: mijn knieën zijn volledig versleten. Maar vlak voor toernooien moesten we allemaal weer gekeurd worden en dan werd ik “te goed” bevonden en moest ik naar de tribune. Het is wrang. Als ik me dertig jaar geleden niet had laten opereren, had ik nu in een rolstoel gezeten en had ik zonder problemen op internationaal niveau kunnen zitvolleyballen.’

Geen Tokio, wel een nieuwe uitdaging
Begin 2020 werd Hong Zhao gevraagd om het stokje over te nemen van bondscoach Pim Scherpenzeel, die ze als assistent al bijstond. Haar eerste taak was om speelsters te vinden. ‘Dat valt gezien alle regels niet mee. We hebben een olympisch kwalificatietoernooi moeten afzeggen, omdat we, vanwege de aangescherpte regels, één speelster tekortkwamen. Dat is frusterend.’ Ze geeft echter niet op. ‘Het is bijna obsessief. Als ik iemand in een rolstoel zie, heb ik bijna de neiging om te vragen wat ze mankeren en of ze niet eens willen zitvolleyballen. Ook plaatsen we regelmatig oproepen op de sociale media.’

Maar ze vreest dat Nederland de aansluiting met de mondiale zitvolleybaltop verliest. ‘Begrijp me niet verkeerd, maar we hebben het in ons land gewoon heel goed. De medische zorg is uitstekend, waardoor er bijna geen baby’s meer met een afwijking worden geboren. Ook hebben wij niet te maken met oorlogen en natuurrampen. Dat klinkt cru, maar in de landen die nu de zitvolleybaltop vormen, hebben ze daar wel mee te kampen. Rusland, Iran, Rwanda, het voormalige Joegoslavië. Vergeet ook Amerika niet. Soldaten die in Afghanistan zwaargewond zijn geraakt, kom je nu tegen in onze sport. Het zijn ook die landen die nu de regels steeds verder aanscherpen. Dat is puur eigenbelang.’

Hong Zhao tijdens een paravolleytraining in Sneek, februari 2020. Foto: Henk Jan Dijks.

Bondscoach op de fiets
Als de coronacrisis niet was uitgebroken, had Hong Zhao met een al dan niet volledige selectie willen toewerken naar het EK van dit jaar. Dat toernooi is uitgesteld. De volledig met Sneek vergroeide Zhao moest het qua sportief hoogtepunt hebben van dochter Lisan. De in Wageningen studerende volleybalster debuteerde in oktober namens FAST uit Gennep in de eredivisie. Dit uitgerekend in haar geboorteplaats Sneek.

Hong Zhao heeft zich ontwikkeld tot fotografe, met een voorkeur voor portret- en bruiloftfoto’s. En in Sneek stapt ze vaak fluitend op de fiets. Ze is namelijk niet alleen de vrouw die voor twee landen uitkwam op de Olympische en Paralympische Spelen, maar vast en zeker de enige bondscoach ter wereld, die er een baan als postbesteller op nahoudt. ‘Prachtig om te doen. Heerlijk in de buitenlucht en fietsen is ook nog eens goed voor mijn knieën.’

[1] Dit artikel is gebaseerd op diverse interviews met Hong Zhao, afgenomen voor en gepubliceerd in de Leeuwarder Courant gedurende de periode 2004-2020.