Via sport kunnen we leren over grote thema’s in de geschiedenis, zoals identiteit, nationalisme, globalisering en racisme, aldus historica Marjet Derks. Met ingang van 1 november is zij aan de Radboud Universiteit benoemd tot hoogleraar Sportgeschiedenis, op dit moment de enige van Nederland.

‘Sport is vaak het gespreksonderwerp bij uitstek bij de koffieautomaat, mensen weten al heel veel, daar hoef ik geen hoogleraar voor te zijn.’ Historica Marjet Derks ziet haar rol als hoogleraar Sportgeschiedenis dan ook op een ander niveau. ‘Sportgeschiedenis gaat voor mij eigenlijk niet over de sport zelf, maar over wat sport ons leert over zaken als identiteit, hiërarchieën of (inter)nationale verhoudingen.’

Emancipatie
Sport kan ons bijvoorbeeld leren over hiërarchieën tussen mensen en hoe die veranderen. ‘Ik heb dat onderzocht voor NEC en de Antillianen die in de jaren vijftig in Nijmegen kwamen voetballen.’ In die tijd waren vooroordelen over mensen met een andere huidskleur nog diepgeworteld. ‘Maar die spelers waren goed, wat tot steeds groter enthousiasme bij het elftal en de supporters leidde. Ze werden onderdeel van het NEC-gevoel. Sport kan dus bestaande maatschappelijke grenzen doorbreken, al zitten er ook neokoloniale aspecten aan, zoals de huidige uitwassen in wereldwijde sportmigratie laten zien. Afrikaanse sporttalenten worden massaal opgekocht.’

Ook denkbeelden over vrouwen zie je verschuiven door naar sportgeschiedenis te kijken. ‘De tolerantie voor vrouwensport beperkte zich in eerste instantie tot gymnastiek, zwemmen en lichte teamsporten. Sporten waarvoor meer kracht en uithoudingsvermogen nodig waren – traditioneel ‘mannelijke’ domeinen – kwamen pas na de Tweede Wereldoorlog echt voor vrouwen in beeld. Atletiek, wedstrijdroeien, wielrennen, nog veel later voetbal en recentelijk ook boksen. Vrouwen hebben zich echt moeten invechten.’ Hun successen hebben grenzen doen opschuiven en dat is nog steeds gaande: ‘Laatst zag ik een Iraanse mét hoofddoek in de jaarlijkse Iron Man-race, dé triatlon op Hawaï.’

Verbinding en onderscheiding
Sport gaat ook over politiek en internationale verhoudingen. Politieke leiders gebruiken sport al heel lang als statussymbool en laten zich sportend afbeelden als teken van vitaliteit. ‘De rivaliteit tussen landen werkt regelmatig op het sportveld door, George Orwell noemde sport al “war minus the shooting”. Maar je kunt ook betogen dat sport een belangrijke rol heeft gespeeld in processen van eenwording: lokaal, nationaal en ook van het moderne Europa. In die zin is sport een belangrijke common ground en dat wordt een van mijn onderzoeksprojecten.’

Tegelijkertijd is sport steeds belangrijker geworden voor het profileren van steden en naties. ‘De Olympische ploeg wordt met legerstraaljagers binnengehaald, de gouden-medaillewinnaars krijgen een grootse ontvangst en een Koninklijke onderscheiding en het sportdomein staat bol van de militaire en strijdmetaforen. Volgens Maurits Hendriks, chef de mission van de Olympische ploeg, moet Nederland in de top tien van het medailleklassement. De regering steunt hem in die ambitie, maar waarom eigenlijk? Ook die discrepanties tussen het verbindende en (onder)scheidende van sport wil ik onderzoeken.’

Enige in Nederland
Er is aan de Vrije Universiteit eerder een bijzonder hoogleraar Sportgeschiedenis geweest, maar die benoeming heeft na 2009 geen vervolg gekregen. Zodoende is Derks sinds lange tijd (weer) de enige hoogleraar Sportgeschiedenis in Nederland.

Meer weten? Neem contact op met

• Marjet Derks, m.derks@let.ru.nl, (024) 361 28 30
• Wetenschapscommunicatie Radboud Universiteit, media@ru.nl (024) 361 60 00